Αναστολές, Συμπτώματα, Άγχη
Έχουν περάσει σχεδόν 100 χρόνια από την έκδοση ενός από τα πιο σημαντικά έργα του Sigmund Freud με τίτλο “Αναστολές, Συμπτώματα, Άγχος” (Inhibition, Symptoms, Anxiety) (Freud, 1926). Αν και πολλά ψυχοθεραπευτικά ρεύματα διαφώνησαν αργότερα με πολλές από τις θέσεις της κλασικής ψυχαναλυτικής θεωρίας, η διαισθητική ματιά του Freud πάνω στα κλινικά φαινόμενα είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί. Η σειρά των λέξεων στον τίτλο “Αναστολές, Συμπτώματα, ¨Αγχος” του συγκεκριμένου βιβλίου μόνο τυχαία δε θεωρείται. Πριν από την εκδήλωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων και του άγχους, προηγείται σχεδόν πάντα μία περίοδος αναστολής, μία περίοδος δηλαδή που ακινητοποιείται σε μεγάλο βαθμό η ψυχική έκφραση του παιδιού. Μία περίοδος που μοιάζει με την ηρεμία πριν από την καταιγίδα.
Πριν την καταιγίδα
Το παιδί που χάνει τον αγαπημένου του παππού και παύει να αναφέρεται στο γεγονός της απώλειας ή στις ανάμνησεις που κρατά από αυτόν, από σεβασμό στον πόνο των μεγάλων. Και λίγες εβδομάδες μετά, κατακλύζεται από φοβίες την ώρα του βραδινού ύπνου, είναι ένα παράδειγμα. Το παιδί που σοβαρεύει για λίγο διάστημα και δε μιλάει καθόλου για το χρόνο που περνά στη σχολική αυλή, μόνο και μόνο για να εκδηλώσει αργότερα σοβαρές διαμαρτυρίες στο πρωινό ξύπνημα και άρνηση να πάει σχολείο. Ο έφηβος που κλειδώνεται στο δωμάτιο του και αφήνει τους γονείς να αναρωτιούνται τί μπορεί να συμβαίνει στην ψυχή του, μέχρι τη στιγμή που οι κρίσεις πανικού κάνουν απροσδόκητα την εμφάνιση τους. Το νήπιο που δείχνει να αντιδρά τέλεια στον ερχομό ενός νεόυ μέλους στην οικογένεια πριν να χαρίσει ένα δυσάρεστο ξάφνιασμα στους γονείς, όταν θα εμφανίσει τα πρώτα σημάδια παλινδρόμησης και επιστροφής στην πάνα ή στην πιπίλα. Το παιδί με την παιδιατρική ασθένεια που παραδίδεται στο θυμό, στις εκρήξεις και στην ανυπακοή, μετά από μία φαινομενικά άψογη συμμόρφωση στις πρώτες ιατρικές οδηγίες.
Αποφεύγοντας την καταιγίδα (ή τουλάχιστον προστατεύοντας το σπίτι από πλημμύρισμα)
Τα συμπτώματα, όπως το άγχος, οι φοβίες, οι κρίσεις πανικού, η διασπαστική συμπεριφορά και η παρορμητικότητα, οι εκρήξεις θυμού, τα προβλήματα με την πρόσληψη τροφής, με τις λειτουργίες απέκκρισης, και οι δυσκολίες με τον ύπνο, μας δείχνουν τη σοβαρότητα μία κατάστασης, αφού, όμως εκδηλωθεί. Αντίθετα, η έγκαιρη ανίχνευση μίας περιόδου ηρεμίας πριν από την καταιγίδα, όπως στα παραδείγματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως, είναι ένα πολύ σημαντικό όπλο στα χέρια των γονέων να λειτουργήσουν προληπτικά και να προλάβουν καταστάσεις. Ένα καθοριστικό βήμα προς αυτό το στόχο είναι να συνειδητοποιήσουν οι γονείς πως η μη έκφραση, η παθητική συμμόρφωση, και η άκρατη αποδοχή εκ μέρους του παιδιού των απαιτήσεων που προβάλει η οικογένεια και το κοινωνικό πλαίσιο γενικότερα, δεν είναι πάντα επιθυμητά. Γιατί ενώ συμβάλλουν βραχυπρόθεσμα, δημιουργούν κινδύνους για την μακροπρόθεση προσαρμογή, την αυτοεκτίμηση και εξέλιξη του παιδιού.
Βρες τι θα έπρεπε να είναι εκεί αλλά λείπει
Μία καλή αρχή, και ένα πολύ βοηθητικό ερώτημα που μπορείτε να θέσετε στον εαυτό σας είναι το εξής:
“Τι λείπει, τί δε βρίσκεται στη θέση του;” “ποιες αντιδράσεις, συναισθήματα, σκέψεις του παιδιού απουσιάζουν, ενώ θα έπρεπε να είναι εκεί;”
“Τι λείπει από ένα μωρό που αποθήλασε απότομα χωρίς καμία διαμαρτυρία;” “Τι λείπει από την αντίδραση ενός νηπίου που πηγαίνει για πρώτη φορά στον παιδικό σταθμό και δε γυρίζει καν να κοιτάξει το γονέα;” “Τι λείπει από το παιδί που είχε μία σημαντική απώλεια κι όμως δείχνει να χαμογελά συνέχεια προς τους άλλους;” “Τι λείπει από το παιδί που υποδέχθηκε το μικρό αδερφάκι στο σπίτι χωρίς ίχνος ζήλιας;”
Φυσικά δεν είναι πάντα εύκολο να μπορέσει να ανακαλύψει ο γονέας τα συναισθήματα που προσπαθεί να καταχωνιάσει το παιδί και να τα κρατήσει κρυφά. Τα παιδιά λειτουργούν διαισθητικά και πολλές φορές αποφεύγουν με κάθε κόστος να μοιραστούν κάτι που θα έφερνε σε δύσκολη θέση το γονέα. Η δουλειά του γονέα μοιάζει με αυτή του ντετέκτιβ που ψάχνει στα τυφλά και προσπαθεί να συνδέσει διάφορες, αρχικά ασύνδετες μεταξύ τους, πληροφορίες. Και για αυτό η βοήθεια του εξειδικευμένου παιδοψυχολόγου μπορεί να είναι πολύτιμη. Βρισκόμαστε στη διάθεση σας για να βοηθήσουμε σε οτιδήποτε σας ανησυχεί σχετικά με την ψυχολογία του παιδιού σας.
Κωνσταντίνος Δημάτης
Κλινικός Παιδοψυχολόγος MSc
